Boksit

Boksit magdany dünýäde alýuminiň esasy çeşmesidir. Alýumini (alýumin oksidi) öndürmek üçin magdan ilki bilen himiki taýdan gaýtadan işlenmeli. Alumina soňra arassa alýumin metal öndürmek üçin elektroliz prosesi bilen eredilýär. Boksit adatça dürli tropiki we subtropiki sebitlerde ýerleşýän toprakda bolýar. Magdan ekologiýa taýdan jogapkär zolak gazmak işleri arkaly gazanylýar. Boksit ätiýaçlyklary Afrikada, Okeaniýada we Günorta Amerikada iň köp. Goraghanalaryň asyrlar boýy dowam etmegine garaşylýar.

Faktlar

• Alýumin magdandan arassalanmalydyr
  Alýumin Earther ýüzünde iň köp ýaýran metal bolsa-da (planetanyň gabygynyň 8 göterimi), metal beýleki elementler bilen tebigy ýagdaýda ýüze çykyp bilmeýär. Iki proses arkaly arassalanan boksit magdany, alýuminiň esasy çeşmesidir.
• Landerleri tygşytlamak pudagyň esasy ugrudyr
  Boksit üçin gazylan ýerleriň ortaça 80 göterimi öz ekosistemasyna gaýtarylýar. Magdan çykarylýan ýeriň üstündäki toprak saklanýar, şonuň üçin ony dikeldiş döwründe çalşyp bolar.
• Goraghanalar asyrlar boýy dowam eder
  Alýumine bolan isleg çalt artýan hem bolsa, häzirki wagtda 40-75 milliard metre barabar bolan boksit ätiýaçlyklary asyrlar boýy dowam eder diýlip çaklanylýar. Gwineýa we Awstraliýa subut edilen iň uly iki ätiýaçlyga eýedir.
• Boksit ätiýaçlyklarynyň baýlygy
  Wýetnamda boksit baýlygy bolup biler. 2010-njy ýylyň noýabr aýynda Wýetnamyň premýer-ministri ýurduň boksit ätiýaçlyklarynyň 11 milliard tonna çenli bolup biljekdigini mälim etdi.

Boksit 101

Boksit magdany dünýädäki alýuminiň esasy çeşmesidir

Boksit, latit topragy diýilýän gyzyl toýun materialdan emele gelen gaýa bolup, köplenç tropiki ýa-da subtropiki sebitlerde bolýar. Boksit, esasan, alýumin oksid birleşmelerinden (alýumin), kremniden, demir oksidlerinden we titanium dioksidinden durýar. Dünýädäki boksit önümçiliginiň takmynan 70 göterimi “Baýer” himiki prosesi arkaly alýumine arassalanýar. Alumina soňra Hall - Héroult elektrolitiki prosesi arkaly arassa alýumin metalda arassalanýar.

Magdan boksit

Boksit adatça ýeriň ýüzünde bolýar we ykdysady taýdan zolakly gazylyp bilner. Daşky gurşawy goramak boýunça tagallalarda bu pudak öňdebaryjy rol oýnady. Magdan gazylmazdan ozal arassalanylanda, ýokarky toprak saklanýar, şonuň üçin ony dikeltmek wagtynda çalşyp bolar. Zolak gazyp almak işinde boksit döwülýär we magdan käninden alýumin zawodyna çykarylýar. Magdan gazyp gutaransoň, ýerüsti toprak çalşylýar we meýdan dikeldiş işlerini başdan geçirýär. Magdan tokaýlyklarda gazylanda, ýeriň ortaça 80 göterimi öz ekosistemasyna gaýtarylýar.

Önümçilik we ätiýaçlyklar

Her ýyl 160 million tonnadan gowrak boksit gazylýar. Boksit önümçiliginde Awstraliýa, Hytaý, Braziliýa, Hindistan we Gwineýa bar. Boksit ätiýaçlyklary 55-75 milliard metre barabar bolup, esasan Afrika (32 göterim), Okeaniýa (23 göterim), Günorta Amerika we Karib deňzi (21 göterim) we Aziýa (18 göterim) ýaýradyldy.

Garaşýarys: Daşky gurşawy dikeltmek boýunça işler

Daşky gurşawy dikeltmek maksatlary öňe gitmegi dowam etdirýär. Günbatar Awstraliýada alnyp barylýan biodürlüligi dikeltmek taslamasy öňdebaryjy mysal bolup durýar. Maksat: gazylyp alynmadyk Jarrah tokaýyna deň bolan dikeldilen ýerlerde ösümlik görnüşleriniň baýlygynyň ekwiwalent derejesini dikeltmek. (Jarrah tokaýy uzyn açyk tokaý. Ewkalipt marginata agalyk ediji agaçdyr.)

Les Baux, Boksitiň öýi

Boksite Les Baux obasynyň adyny Pýer Berthe dakdy. Bu fransuz geology magdany ýakyn ýataklarda tapdy. Boksitde alýuminiň bardygyny ilkinji bolup açdy.